Dzieci w pewnym wieku zaczynają interesować się śmiercią i odczuwać z nią związany lęk, co jest naturalnym etapem ich rozwoju poznawczego i emocjonalnego. Najczęściej zjawisko to pojawia się w wieku od około 4 do 7 lat, choć u niektórych dzieci może wystąpić wcześniej lub później.
Dlaczego to się dzieje?
Rozwój myślenia abstrakcyjnego
W tym okresie dzieci zaczynają rozumieć, że śmierć jest nieodwracalna i dotyczy wszystkich. Wcześniej mogą postrzegać ją jako coś tymczasowego lub odwracalnego (np. jak w bajkach). Dopiero wraz z rozwojem myślenia abstrakcyjnego dzieci zaczynają łączyć różne informacje i dostrzegać, że śmierć jest ostateczna, co rodzi lęk przed jej nieznanym aspektem.
Świadomość własnej śmiertelności
Dzieci na tym etapie uświadamiają sobie, że one same oraz ich bliscy są śmiertelni. To zrozumienie może wywoływać niepokój i pytania dotyczące tego, co stanie się po śmierci oraz jak to wpłynie na ich życie i relacje z bliskimi.
Zwiększona ekspozycja na informacje
W wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym dzieci zaczynają dostrzegać i przetwarzać więcej informacji z otaczającego je świata. Mogą zetknąć się ze śmiercią w mediach, bajkach, filmach, a także w rzeczywistym życiu (np. strata zwierzęcia domowego czy krewnego).
Lęk przed utratą bezpieczeństwa
Dla dzieci śmierć może być postrzegana jako zagrożenie dla ich poczucia bezpieczeństwa. Utrata bliskiej osoby oznacza utratę opieki, miłości i wsparcia, co budzi silny lęk.
Lęk przed śmiercią najczęściej pojawia się:
- Około 4. roku życia, bo dzieci zaczynają zauważać, że ludzie (i zwierzęta) mogą umrzeć, ale jeszcze nie w pełni rozumieją nieodwracalność tego procesu. Mogą pytać o śmierć, ale jeszcze nie odczuwać jej pełnego ciężaru.
- Między 5. a 7. rokiem życia, ponieważ maluchy zyskują pełniejsze zrozumienie śmierci jako czegoś trwałego i ostatecznego, co często prowadzi do lęku i pytań egzystencjalnych.
Rodzice i opiekunowie mogą wspierać dzieci w tym trudnym momencie, oferując spokojne i dostosowane do wieku wyjaśnienia oraz zapewniając emocjonalne wsparcie.
Sekrety zmarłych
Sekrety zmarłych fascynują ludzi od wielu lat. Z punktu widzenia najmłodszych ten temat też może być intrygujący. Pojawia się jednak pytanie: czy i kiedy należy zacząć rozmawiać z dziećmi o śmierci?
Wiele zależy oczywiście od konkretnej sytuacji i gotowości malucha. Jestem jednak zdania, że śmierć należałoby przedstawiać jako element cyklu życia. Jako coś, co się na świecie dzieje i do czego ludzie podchodzą na różne sposoby.
Jest bardzo dosłowna, przeczytaj recenzję, zanim pokażesz dzieci: Sekrety zmarłych >>
Książka dla wieku 8+.
Puste miejsce po zajączku
Pokazuje etapy żałoby prowadzące do ukojenia. Opowieść napisana wierszem, która odpowiada na dziecięce pytania dotyczące… zniknięcia.
To zniknięcie może się czasem kojarzyć ze śmiercią bliskiej osoby, jednak może równie dobrze dotyczyć tego, że ktoś wyjechał, najbliższy przyjaciel przeprowadził się itd.
To patronat Aktywne Czytanie dla wieku 4+.
Wielka Ucieczka Dziadka
Tym razem mamy relację dziadka, który traci pamięć i wnuczka, który bardzo dziadka kocha i podziwia. Przez większość książki nie ma mowy o śmierci, choć zdecydowanie jest mowa o starości i wszystkich jej cieniach (podobnie zresztą jak w innym tytule tego autora – Babcia Rabuś >>).
Dziadek w końcu trafia do bardzo dziwnego domu starców, z którego postanawia uciec. Wnuczek decyduje się mu w tym pomóc, bo widzi, że starszy pan jest w tam po prostu nieszczęśliwy. I w sumie ta książka ma mnóstwo zabawnych i przezabawnych momentów, bo ucieczka z domu starców nie do końca przebiega zgodnie z planem. Jednak na końcu mamy pożegnanie, kiedy wiadomo, że dziadek wyrusza w swój ostatni lot samolotem. Już nigdy z niego nie wraca.
Jednak wnuczek widuje dziadka wieczorami, kiedy ten kręci w obłokach pętle i beczki. Wiadomo, że widzi go oczami wyobraźni i we wspomnieniach. Ich przyjaźń, miłość i w końcu pożegnanie, są naprawdę mądrą i wzruszającą opowieścią.
Dla dzieci 8+.
Zrecenzowałam tę książkę na blogu: Wielka Ucieczka Dziadka >>
Smacznego, proszę wilka
Przepięknie opracowana historia o starym wilku, który już niemal żegna się z tym światem i małym zajączku. Tak się złożyło, że wilk zjadł tatę zajączka. I tak się złożyło, że pewnego dnia ten osierocony zajączek dotarł do chaty wilka.
W tym momencie rozpoczęła się ich wspólna przygoda, która jednocześnie stała się ostatnią przygodą wilka. Spełnił dobry uczynek, żeby w spokoju móc odejść. Brzmi poważnie, ale przy tej książce dzieci (i dorośli) będą się nie tylko wzruszać, ale też zaśmiewać do łez.
Dla dzieci 5-8 lat.
Opowiedziałam o niej więcej w recenzji filmowej: Smacznego, proszę wilka >>
Żegnaj, niedźwiadku
Książka autorstwa Jane Chapman to wzruszająca opowieść, która delikatnie wprowadza dzieci w temat straty i żałoby. Główna postać, mały Niedźwiadek, musi pożegnać swojego dziadka, co staje się punktem wyjścia do rozmów o miłości, wspomnieniach i uczuciach towarzyszących po stracie bliskiej osoby.
Książka pięknie ukazuje, jak radzić sobie z emocjami w trudnych chwilach, a jednocześnie daje dzieciom poczucie, że wspomnienia o tych, których kochamy, zawsze pozostają w naszych sercach. Ilustracje są pełne ciepła, co dodatkowo podkreśla łagodny charakter opowieści.
Wiek 3+.
Opowieść Wigilijna
Ta książka znana jest na całym świecie i doczekała się wielu wydań, adaptacji (także filmowych). Opowiada o złym człowieku, którego odwiedziły w noc wigilijną trzy duchy. Ebenezer Scroodge jest okropnym, przeokropnym skąpcem i egoistą. Tej nocy spotyka duchy: przeszłości, teraźniejszości i przyszłości.
Ma niepowtarzalną okazję zerknąć do swojego dzieciństwa, potem do domów ludzi, których zatrudnia, do rodziny, od której nie przyjął zaproszenia na Wigilię, by wreszcie zakończyć podróż przy własnym grobie. Spotkanie z duchami odmienia postawę skąpca, a śmierć tym razem nie zbiera swojego żniwa. Jednak ta książka jest wciąż idealnym materiałem do rozmawiania ze starszymi dziećmi o życiu i przemijaniu.
Dla dzieci 10+.
Dokąd idziemy, kiedy znikamy?
W tej książce dla dzieci czytamy (i oglądamy) sceny związane z przemijaniem. Dziecko zastanawia się nad pytaniem tytułowym, na które oczywiście nikt tak naprawdę nie zna odpowiedzi.
Mimo trudnego tematu, przekaz jest pozytywny, a mały czytelnik obserwuje świat i rzeczy, które w sposób naturalny przemijają np. topniejący śnieg, znikające kałuże, pory roku czy chmury. To dobra książka do rozmawiania o cyklu życia i przemijaniu, a także bardzo delikatnego (jeśli tylko rodzic zechce lub potrzebuje) poruszenia tematu śmierci.
Dla dzieci 3-6 lat.
Tu możesz zerknąć do środka, opowiadałam o niej w recenzji na YouTube Aktywne Czytanie: Dokąd idziemy, kiedy znikamy >>
Kiedy nadchodzi smutek
Książka prosta i właściwie nie ma w niej słowa o śmierci czy przemijaniu. Jednak przy rozmowach na te tematy, trzeba uwzględnić tę ważną emocję.
W tej opowieści smutek jest ważnym bohaterem. Dziecko przez jakiś czas próbuje go ignorować, unikać, zapomnieć o nim lub po prostu się przed nim schować. Jednak ostatecznie uczy się, że smutek chce tylko zostać zauważony. Chce porozmawiać, iść na spacer, wiedzieć, że się przed nim nie chowamy. Akceptujemy.
Więcej o tej książce opowiedziałam w recenzji: Kiedy nadchodzi smutek >>
Dla dzieci 4-7 lat.
Czy umiesz gwizdać, Joanno?
Ulf Stark jest cudownym autorem, który wcale nie napisał książki o śmierci. To historia małego chłopca i staruszka, którzy postanowili się zaprzyjaźnić.
Nils mieszka w domu starców, gdzie jest samotny i tęskni za zmarłą żoną Joanną. Tytuł książki jest wersem piosenki pojawiającej się w opowieści co jakiś czas. Bo ta melodia kojarzy się starcowi z ukochaną, dobrymi czasami i młodością. Jest wzruszająca i pełna tęsknoty oraz wspomnień.
Pewnego dnia do jego życia wkracza Bertil, który chce mieć dziadka. Ten dziadek wprawdzie nie jest dokładnie taki, jakiego sobie chłopiec wymyślił, ale też jest wspaniały. Tak zaczyna się ich znajomość, dzięki której chłopiec poznaje wspomnienia o żonie Nilsa i tytułową piosenkę. Próbuje nauczyć się gwizdać i kiedy pewnego dnia opanowuje tę sztukę, biegnie pochwalić się tym swojemu „przyszywanemu” dziadkowi. I tego dnia dowiaduje się, że dziadek właśnie odszedł.
Opowiedziałam o niej w recenzji na blogu Aktywne Czytanie: Czy umiesz gwizdać, Joanno? >>
Dla dzieci 6-10 lat.
Śnieżna siostra
Książka opowiada o czteroosobowej rodzinie, która jeszcze pół roku wcześniej była pięcioosobowa. Najstarsza (z trójki rodzeństwa) siostra zmarła latem. Dla każdej rodziny to ogromna trauma, dla tej również. Zrozpaczeni rodzice przeżywają stratę głęboko, na tyle, że ani im w głowie przygotowania do świąt i urodzin syna (wypadających w Wigilię).
To właśnie syn, Julian jest naszym przewodnikiem po całej baśni, bo w tej opowieści elementów baśniowych nie brakuje. Jego oczami widzimy żałobę rodziny, to on próbuje żyć dalej, to jemu zależy na świętach, ale zdecydowanie nie z powodu prezentów czy tortu urodzinowego.
Chcesz przeczytać długą recenzję? Wystarczy wpisać tytuł w lupce na blogu Aktywne Czytanie.
Swoją opinię o książce wyraziłam przy współpracy komercyjnej z wydawnictwem i mojej przemyślanej decyzji, że chcę się nią z Wami podzielić.
Dołącz do grupy Aktywne Czytanie – książki dla dzieci i młodzieży na FB
Najnowsze komentarze